Maddesel ortama aktarılan enerji katı,sıvı ve gaz halindeki molekülleri titreştirir ve bu enerji ortamda bulunan diğer molekülleri titreştirir ve ses dalgaları halinde yayılır. Bu nedenle kulak zarına ulaşan titreşimler beyin tarafından ses olarak algılanır.
Ses dalgaları boşlukta yayılmazlar, ve yayılma doğrultusu ilerleme doğrultusuna paralel olduğu için boyuna dalgalardır.
Ses Dalgalarının Yayılma Hızı:
Ortamın cinsine bağlıdır. En hızlı katılarda , sıvılarda en yavaş gazlarda yayılır. Bunu bir örnekle kavrayacak olursak; Uzaktan gelen trenin sesini duymadığımız halde rayları dinleyerek geldiğini anlayabiliriz.
Ses dalgaları ortamın yoğunluğuna bağlıdır, ortamın yoğunluğu arttıkça ses dalgalarının yayılma hızı artar.
Ortamın sıcaklığına bağlı olarak ses dalgalarının yayılma hızı, sıcaklıkla doğru orantılı olarak artar.
Ses dalgalarının havadaki hızı 340 m/s ‘dir. ışık hızına göre çok düşüktür. Işığın boşluktaki hızı yaklaşık olarak 3.108 m/s ‘dir. Örneğin ışık hızının sesten daha hızlı olduğunu gözleyeceğimiz en iyi doğa olayı yağmurlu havalarda yıldırım görüldükten daha sonra gök gürültüsünü duymamız.
Sesin Yansıması(Yankı)
Bir dağın eteğinde dolaşırken bağırdığımızda sesimizi tekrar duyarız bunun sebebi dağa çarpan sesimizin bize geri dönmesidir. Ses dalgalarının bir engele çarpıp geri dönmesi olayına yankı denir. Sesin yansımasını teknolojide ve canlılar arasında yaygın bir kullanım alanı vardır.
- Balıkçılar sonar cihazları ile deniz ve göllerin içerisine ses dalgalarının yansımalarını inceleyerek balık sürülerinin yerlerini bulurlar.
- Yarasalar çıkardıkları seslerin yansıması ile yönlerini bulurlar
- Ultrason cihazları ile vücudumuzun görüntülenmesinde ses dalgalarından faydalanılır.
- Böbreklerde oluşan taşlar ses dalgaları gönderilerek kırılır.
Sesin Şiddeti(Genlik)
Sesin şiddetli gür olması genliğine bağlıdır. Ses dalgalarının genliği ne kadar fazla olursa sesimizi o kadar çok uzağa ulaştırabiliriz. Bu nedenle televizyonun sesini açtığımız zaman genliğini artırmış oluyoruz. Sesin şiddeti Desibel birimi ile ifade edilir.
İnsan kulağının ses eşiği 0 desibel ve 120 desibel aralığıdır ve 90 Desibelden sonraki sesler insan kulağına hasar vermeye başlar. Sorularda karşımıza çıkabilir Aslan ,kedi ve farenin seslerinin şiddetlerini karşılaştırınız. Şiddeti en fazla olan aslan, en az olan ise faredir.
Sesin Yüksekliği(Frekans)
Sesin yüksekliği, sesin ince(tiz) veya kalın(pes) olması frekansına bağlıdır. Frekansı arttıkça incelir, ince seslere yüksek ses de denilir. Frekans dalgaların birim zamandaki titreşim sayısıdır. Frekans Hertz ile ifade edilir.
İnsan kulağı 20-20.000 Hz aralığındaki sesleri işitebilir. Frekansı 20Hz’den küçük olan ses dalgalarına infrasonic ses dalgaları denir. Frekansı 20000Hz’den büyük olan ses dalgalarına ultrasonic ses dalgaları denir.
Frekans konusunda çokça karşımıza çıkacak olan diyapozon nedir; Titreştirilince belli frekansta sesler çıkaran, çelikten yapılmış U şeklinde olan alete denir.
Frekans ile ilgili soru örnekleri;
Diyapozon veya bir gitar telinin frekansı ile ilgili karşılaştırma soruları gelebilir. Soruları çözmek için frekansın tanımından yola çıkabilirsiniz ”Birim zamandaki titreşim sayısı” çünkü ne kadar fazla titreşirse frekansı fazla ince bir sestir yorumunu yapıyoruz.
- Diyapozonun uzunluğu ile frekansı ters orantılıdır. Kısa diyapozondan daha ince ses çıkar.
- Diyapozonun kalınlığı ile frakansı ters orantılıdır. İnce diyapozondan daha ince ses çıkar.
- Gitar teli için de aynı kurallar geçerlidir. Telin boyu kısaldıkça ve kalınlığı azaldıkça daha ince ses çıkar.
- Aslan ile kedinin seslerini karşılaştıracak olursak kedinin sesi daha incedir çünkü frekansı fazladır.
Aşağıda verilen şekillerde 1. şekilde verilen şişelere metal bir çubukla vuruluyor, ikinci şekilde verilen şişelere üfleniyor frekanslarını karşılaştırınız.
Şekil 1′ de en ince ses 1. şişeden gelir frekansları sıralarsak f1>f2>f3 olur, İkinci durumda ise tam tersi gerçekleşir en ince ses 3. şişeden gelir. f3>f2>f1
Rezonans: Ortamda titreşen bir cismin kendi titreşimiyle ve ortamda bulunan diğer cisimleri de titreştirmesine denir. Sonuç olarak yan yana iki diyapozondan birine vurunca diğerininde titreşmesidir.
Tını: Sesin rengine tını denir. Frekansları ve genlikleri aynı olan keman ve piyanodan farklı tonda do seslerinin gelmesinin sebebi tınıdır.